در دنیای پرتلاطم روابط بین الملل، مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) به عنوان یکی از پیچیده ترین ابزارهای دیپلماتیک-تحریمی شناخته می شود. این مکانیسم، که بخشی از توافق هسته ای ۲۰۱۵ (برجام یا JCPOA) است، در سپتامبر ۲۰۲۵ فعال شد و تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را بازگرداند. و نه تنها اقتصاد ایران را تحت تأثیر قرار داد، بلکه موج هایی از چالش ها را برای میلیون ها ایرانی خارج از کشور، به ویژه کسانی که در ترکیه و قبرس شمالی ساکن هستند و به تجارت، کار یا تحصیل مشغول اند، ایجاد کرد. بر اساس گزارش های اخیر، این تحریم ها می تواند نرخ تورم ایران را تا ۲۰-۳۰% افزایش دهد و دسترسی به بازارهای جهانی را محدودتر کند، که این امر مستقیماً بر زنجیره های تأمین و انتقال مالی ایرانیان مقیم تأثیرگذار است. در این مقاله به بررسی مکانیسم ماشه، جزئیات فعال سازی آن در ۲۰۲۵، و تأثیرات خاص بر ایرانیان در ترکیه و قبرس شمالی می پردازیم. همچنین، با تمرکز بر فکت های کلیدی و توصیه های عملی، به شما کمک می کنیم تا بفهمید چه اقداماتی باید انجام دهید یا از چه چیزی اجتناب کنید.
مکانیسم ماشه چیست؟ اصول علمی-حقوقی و زمینه تاریخی
مکانیسم ماشه، که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت (۲۰۱۵) گنجانده شده، اجازه می دهد هر یک از طرف های برجام (ایران، آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) در صورت نقض تعهدات توسط ایران، تحریم های پیشین سازمان ملل (از سال های ۲۰۰۶-۲۰۱۰) را بدون رأی گیری مجدد بازگرداند.
این مکانیسم بر پایه "بازگشت خودکار" (Automatic Reimposition) عمل می کند، جایی که شورای امنیت فقط ۳۰ روز فرصت دارد تا آن را وتو کند.
تاریخچه آن به مذاکرات لوزان (۲۰۱۵) برمی گردد، جایی که ایران در ازای لغو تحریم ها، غنی سازی اورانیوم را به ۳.۶۷% محدود کرد. اما خروج آمریکا در ۲۰۱۸ (تحت ترامپ) و نقض های ادعایی ایران (مانند افزایش غنی سازی به ۶۰% در ۲۰۲۱)، زمینه را برای فعال سازی فراهم کرد
در ۲۸ اوت ۲۰۲۵، فرانسه به عنوان یکی از فعالان اصلی، فرآیند snapback را آغاز کرد و شورای امنیت را به نقض های ایران (مانند غنی سازی ۹۰% و عدم همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی) متهم نمود. شورای امنیت، در جلسه ای در ۲۹ سپتامبر ۲۰۲۵، نتوانست قطعنامه تمدید تحریم ها را تصویب کند، که این امر به طور خودکار تحریم ها را بازگرداند. از ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵، تمام ۶ قطعنامه پیشین (۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، ۱۹۲۹) فعال شد، شامل:
- تحریم های مالی: مسدودسازی دارایی های بیش از ۲۰۰ فرد ، نهاد ایرانی و ممنوعیت معاملات بانکی با ایران.
- تحریم های تسلیحاتی: ممنوعیت کامل فروش/خرید سلاح های متعارف، موشکی و هسته ای.
- تحریم های تجاری: محدودیت صادرات نفت (تا ۲.۶ میلیون بشکه در روز)، فلزات گران بها، و فناوری های دوگانه استفاده (مانند نرم افزارهای رمزنگاری)
- بازرسی کشتی ها: کشورها می توانند کشتی های مشکوک به حمل محموله های تحریمی را متوقف و بازرسی کنند.
تأثیرات تحریم های جدید و مکانیسم ماشه یا اسنپ بک بر ایرانیان مقیم ترکیه: چالش های تجاری، کاری و تحصیلی
ترکیه، با بیش از ۱۰۰ هزار ایرانی مقیم (طبق آمار کنسولی ۲۰۲۴)، یکی از مقاصد اصلی مهاجرت ایرانی است. فعال سازی اسنپ بک، زنجیره های اقتصادی را مختل کرده و زندگی روزمره را پیچیده تر می سازد.
تاثیر اسنپ بک بر تجارت و کار ایرانیان مقیم ترکیه و قبرس شمالی
- محدودیت های بانکی و انتقال پول: بانک های ترکیه (مانند زراعت بانک یا Garanti) تحت فشار اتحادیه اروپا، معاملات با حساب های مرتبط با ایران را محدود کرده اند، که برای تاجرانی که کالاهای ایرانی (مانند فرش یا پسته) صادر می کنند، هزینه ها را ۲۰-۳۰% افزایش می دهد. شرکت های ترکی مانند Koç Holding، قراردادهای جدید با شرکای ایرانی را متوقف کرده اند.
- تأثیر بر صادرات/واردات: تحریم های نفتی، قیمت بنزین در ترکیه را (به عنوان هاب ترانزیت) ۱۰-۱۵% بالا برده، که لجستیک را گران تر می کند. تاجران ایرانی در استانبول (بازارهای لاله لی یا مرتر) با بازرسی های گمرکی بیشتر روبرو هستند، و خطر مسدودسازی محموله ها (تحت قطعنامه ۱۹۲۹) افزایش یافته.
- کار و اشتغال: کارگران ایرانی در بخش های ساختمانی یا گردشگری، با ریسک ویزای کاری (IKAMET) مواجه اند. وزارت کار ترکیه، از سپتامبر ۲۰۲۵، بررسی های امنیتی برای استخدام ایرانیان را تشدید کرده، که نرخ بیکاری آن ها را از ۱۲% به ۱۸% رسانده.
تاثیر اسنپ بک بر تحصیل دانشجویان دانشگاه های ترکیه :
- دانشجویان ایرانی (حدود ۱۰ هزار نفر در دانشگاه های آنکارا و استانبول) با مشکلات بورسیه و پرداخت شهریه روبرو هستند. تحریم های مالی، دسترسی به وام های دانشجویی (از بانک های ایرانی) را قطع کرده، و دانشگاه ها (تحت فشار FATF)حساب های دانشجویی را فریز می کنند.
تأثیرات مکانیسم اسنپ بک بر ایرانیان مقیم قبرس شمالی : تمرکز بر تجارت و تحصیل در محیط اتحادیه اروپا
قبرس شمالی ، با جامعه ایرانی کوچک تر (حدود ۵ هزار نفر، عمدتاً در لیماسول و نیکوزیا)، به عنوان دروازه اتحادیه اروپا، حساس تر به تحریم هاست.
بانک های قبرس شمالی ی (مانند Bank of Cyprus) دارایی های بالای ۱۰ هزار یورو مرتبط با ایران را فریز می کنند.
- از ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵، CBI (بانک مرکزی قبرس شمالی ) دستورالعمل هایی برای نظارت بر تراکنش های ایرانی صادر کرده، که برای تاجرانی که املاک یا شرکت های آفشور ثبت کرده اند، ریسک مصادره را ۴۰% افزایش داده. تجارت دریایی ( قبرس شمالی هاب کشتیرانی است) با بازرسی های EU، تأخیرهای ۷-۱۰ روزه ایجاد کرده.
- ایرانیان در بخش های IT و گردشگری، با محدودیت های ویزای کاری (EU Blue Card) مواجه اند. و وزارت مهاجرت قبرس شمالی ، از اکتبر ۲۰۲۵، پرونده های ایرانیان را با "چک امنیتی اضافی" بررسی می کند، که نرخ رد را از ۵% به ۲۵% رسانده.
- قبرس شمالی میزبان حدود ۲ هزار دانشجوی ایرانی (دانشگاه های اروپایی قبرس شمالی ) است. تحریم ها، پرداخت آنلاین شهریه را مختل کرده، و نیاز به سیستم مناسب تر جهت انتقال وجه به حساب دانشگاه های قبرس شمالی از حساب های بانکی ایرانیان را بیشتر از پیش نمایان کرده است.
توصیه های عملی به ایرانیان مقیم ترکیه و قبرس شمالی : چه کارهایی باید بکنید یا نکنید
برای کاهش ریسک ها، اقداماتی پیشگیرانه ضروری است.
- تنوع بخشی مالی: حساب های بانکی خود را به ارزهای غیرایرانی (یورو/دلار) منتقل کنید و از صرافی های معتبر مانند لیرسیتی که طرف ایرانی شما است، استفاده کنید.استفاده از رمز ارزهای های قانونی (مانند USDTتتر در بایننس ترکیه) می تواند ۳۰% هزینه ها را کاهش دهد، اما فقط با KYC کامل. شما می توانید انتقال تتر و یا تبدیل تتر به لیر را از طریق حساب کاربری خود در لیرسیتی انجام دهید.
- مشاوره حقوقی: با وکلای مهاجرتی محلی معتبر مشورت کنید تا قراردادهای تجاری را بازنگری کنید. برای دانشجویان، درخواست تمدید ویزا با مدارک اثبات عدم ارتباط تحریمی (مانند گواهی عدم سوءپیشینه) ضروری است.
- شبکه سازی جایگزین: برای تجارت، شرکای غیرایرانی (مانند شرکت های اماراتی یا اروپایی) پیدا کنید.
- بیمه و ذخیره سازی: دارایی های خود را بیمه کنید (علیه ریسک های تحریمی) و حداقل ۶ ماه ذخیره نقدی داشته باشید. برای تحصیل، از بورسیه های خصوصی (مانند دانشگاه های خصوصی قبرس شمالی ) اقدام کنید.
- به روزرسانی اطلاعات: سایت های رسمی مانند وزارت خارجه ترکیه (mfa.gov.tr) را هر چند وقت یک بار چک کنید.
کارهای که نباید بکنید:
- انتقال مستقیم به ایران: از انتقال پول مستقیم به حساب های ایرانی اجتناب کنید، زیرا بانک ها (تحت تحریم ۱۷۳۷) آن را مسدود می کنند و جریمه تا ۵۰% مبلغ اعمال می شود.
- قراردادهای پنهان: از شرکت های صوری یا واسطه های مشکوک دوری کنید، زیرا بازرسی های EU می تواند منجر به اتهام "تحریم شکنی" و اخراج شود.
- نادیده گرفتن ویزا: ویزای کاری/تحصیلی را بدون تمدید رها نکنید؛ تأخیر می تواند به ممنوعیت ورود (تا ۵ سال) منجر شود.
- سرمایه گذاری پرریسک: از خرید املاک یا سهام مرتبط با ایران خودداری کنید، زیرا فریز دارایی ها (تحت قطعنامه ۱۸۰۳) رایج است.
- تماس با شرکت های تحریمی: از ارتباط با شرکت های فهرست شده (مانند IRISL برای حمل ونقل) پرهیز کنید، حتی غیرمستقیم.
رعایت این موارد، ریسک قانونی را تا ۷۰% کاهش می دهد، بر اساس مطالعات .
نتیجه گیری: زندگی در طوفان تحریم ها
فعال سازی مکانیسم ماشه در ۲۰۲۵، نه تنها یک عقب گرد دیپلماتیک است، بلکه چالشی واقعی برای دیاسپورای ایرانی در ترکیه و قبرس شمالی به شمار می رود. با اختلال در تجارت ، کار ، و تحصیل . اما با اقداماتی پیشگیرانه مانند تنوع مالی، شفافیت قانونی فعالیت ها و مشاوره، می توانید ثبات خود را حفظ کنید. به یاد داشته باشید: تحریم ها موقتی اند، اما آمادگی دائمی است. اگر در ترکیه یا قبرس شمالی هستید، می توانید جهت اطلاعات به روز هر چند وقت یکبار با کنسولگری ایران تماس بگیرید.
آینده، در دستان شماست – با دانش و احتیاط، می توانید از این موج عبور کنید.
